Tips bij mogelijke bijwerkingen chemotherapie

Uw kans op haaruitval

Of uw haar uitvalt, is afhankelijk van de soort en hoeveelheid chemotherapie. U krijgt van uw verpleegkundig specialist oncologie uitleg over uw kans op haaruitval. U kunt dit ook nakijken in de ‘Keuzehulp haaruitval’ op de website hoofdhuidkoeling.

Hoofdhuidkoeling

Bij sommige kuren is het mogelijk om haaruitval te verminderen of te voorkomen door uw hoofdhuid te koelen. Uw internist-oncoloog of verpleegkundig specialist oncologie bespreekt met u of dit in uw geval zinvol en verantwoord is.

Zie ook de folder Hoofdhuidkoeling of de website hoofdhuidkoeling.

Haarwerk

Misschien is een tijdelijk haarwerk voor u een goede oplossing. De meeste zorgverzekeraars vergoeden een deel van de kosten. U heeft dan wel een machtiging nodig. U kunt de verpleegkundig specialist oncologie om een machtiging vragen. Misschien vindt u het vervelend om een haarwerk te dragen. U kunt dan ook kiezen voor een andere manier van hoofdbedekking, zoals een mutsje of sjaaltje. Deze materialen worden soms ook vergoed door uw zorgverzekering.

Haarverzorging

Het is tijdens de chemotherapie belangrijk om uw haar voorzichtig te verzorgen:

• Was uw haar met lauw water;
• Gebruik een milde shampoo en een crèmespoeling;
• Droog uw haar voorzichtig.

Wilt u uw haar verven of permanenten? Gebruik dan geen middelen op basis van waterstofperoxide. Dit kan schadelijk zijn voor uw haar.

Zie ook de folder ‘Uiterlijke verzorging voor mensen met kanker’.

Zo kunt u misselijkheid helpen voorkomen

• Eet 6 tot 9 keer per dag een kleine maaltijd. Een lege maag kan namelijk een misselijk gevoel geven;
• Span u voor het eten niet te veel in;
• Drink tijdens de kuur dagelijks 1,5 tot 2 liter (10 tot 15 glazen). Dit helpt bij de afvoer van afvalstoffen uit uw lichaam. En het helpt een misselijk gevoel en een vieze smaak in de mond voorkomen;
• Probeer of het drinken van koolzuurhoudende dranken helpt. Het koolzuur kan helpen de overtollige lucht in uw maag op te boeren, om zo een vol gevoel te verlichten.

Wat kunt u doen bij misselijkheid?

• Eet op momenten dat u minder misselijk bent: eventueel ook ’s nachts als u wakker bent;
• Eet naar behoefte en schep niet te veel op. Een groot bord eten is vaak ontmoedigend;
• Eet wat u lekker vindt. Zorg dat uw gewicht stabiel blijft en dat u niet te veel aankomt;
• Zuig of kauw op een ijsklontje, kauwgompje, waterijsje of zachte stukjes fruit. Door te zuigen op iets gaan de speekselklieren werken. Dit voorkomt een droge mond en een vieze smaak;
• Heeft u overgegeven? Laat uw maag dan weer langzaam wennen aan vast voedsel. Begin bijvoorbeeld met een beschuitje;
• Zet overgebleven eten meteen weg, zodat u het niet ziet of ruikt;
• Vertrouw op uw medicijnen. Vaak kunt u toch eten, ook al ‘zegt’ uw maag iets anders. Soms is misselijkheid ‘weg te eten’.

Overleg zo nodig met een diëtist. De oncologieverpleegkundige kan een afspraak voor u maken.

Zie ook de website voeding en kanker.

• Pijn
• Droge mond
• Brandende tong
• Gevoeligheid voor temperatuur of eten/drinken
• Snel bloedend tandvlees
• Smaakverandering
• Infecties
• Witte of rode verkleuring in de mond

U kunt daardoor moeite krijgen met slikken, praten, eten en drinken. Onderstaande tips kunnen klachten verminderen en helpen voorkomen.

Tips voor een goede mondverzorging

Algemeen:

• Overweeg om voor de start van de behandeling naar de tandarts te gaan voor een goed en verzorgd gebit;
• Als u tijdens de behandeling naar de tandarts moet, meld dan altijd dat u chemotherapie krijgt.

Bij uw eigen gebit:

• Poets uw tanden 4 keer per dag met een zachte (elektrische) tandenborstel en tandpasta met fluoride. Mocht dit gevoelig zijn, houdt dan de tandenborstel onder de warme kraan, dan worden de borstelharen zachter. Als de tandpasta niet prettig meer aanvoelt, gebruik dan een tandpasta zonder menthol (Elmex mentholvrij) of een juniortandpasta.
• Schraap uw tong met een tongreiniger of de steel van een lepel: doe dit niet met uw tandenborstel (dit is niet hygiënisch);
• Spoel de tandenborstel na gebruik goed uit en zet hem met de borstel omhoog weg (dus niet in een koker):
• Vervang de borstel een keer in de 3 maanden;
• Spoel uw mond 4 tot 10 keer per dag 1 minuut met water: doe dit tussen de poetsbeurten door;
• Vet uw lippen in met vaseline uit een tube (gebruik geen stift of vaseline uit een pot: dit is niet hygiënisch);
• Gebruik alleen tandenstokers en/of flosdraad als u daar ervaring mee heeft: het is belangrijk dat u uw tandvlees niet beschadigt.

Bij een kunstgebit:

• Zolang u geen pijn heeft, kunt u uw gebit overdag gewoon dragen;
• Doe uw gebit ’s nachts uit en spoel het goed af voordat u het weer in doet;
• Maak uw gebit 4 tot 10 keer per dag schoon met een harde protheseborstel, water en ongeparfumeerde zeep (of Ecosym: dit is verkrijgbaar bij uw drogist of apotheek);
• Spoel de protheseborstel na gebruik goed uit en zet hem met de borstel omhoog weg (dus niet in een koker);
• Spoel uw mond 4 keer per dag 1 minuut lang met (kraan)water: doe dit tussen de poetsbeurten door;
• Poets 2 tot 4 keer per dag met een zachte tandenborstel uw tandvlees. Mocht dit gevoelig zijn, houdt dan de tandenborstel onder de warme kraan, dan worden de borstelharen zachter. Als de tandpasta niet prettig meer aanvoelt, gebruik dan een tandpasta zonder menthol (Elmex mentholvrij) of een juniortandpasta.
• Schraap uw tong met een tongreiniger of de steel van een lepel: doe dit niet met uw tandenborstel (dit is niet hygiënisch).
• Vet uw lippen in met vaseline uit een tube (gebruik geen stift, dat is niet hygiënisch);
• Bewaar uw gebit droog;
• Indien u implantaten heeft (klikgebit) dan de implantaten 2 tot 4 keer per dag poetsen met een zachte (elektrische) tandenborstel en tandpasta; 
• Gebruik alleen ragers of superflos/implantflos bij implantaten, als u daar ervaring mee heeft. U kunt op die manier niet uw tandvlees beschadigen.
   

Krijgt u last van blaasjes of andere zere plekjes in uw mond? Laat deze dan aan uw internist-oncoloog of uw oncologieverpleegkundige zien. Deze klachten beginnen vaak met een droge mond en gevoeligheid bij het eten van kruidige gerechten. Zie ook de tips hierboven.

Tips om een droge mond te voorkomen

Om een droge mond te voorkomen, heeft u misschien iets aan deze tips:

• Kauw bij een droge mond op een (suikervrij) kauwgomp: dit stimuleert aanmaak van speeksel;
• Gebruik eventueel een bevochtigingsgel, spray of spoeling, zoals Xeros, GUM Hydral of Biotene. Verkrijgbaar bij drogist of apotheek;
• Spoel uw mond 4 tot 10 keer per dag of spuit wat water in uw mond: dit helpt infecties voorkomen;
• Eet fris-zure voedingsmiddelen zoals ananas, augurk, komkommer, appel, sinaasappel, enzovoort: dit stimuleert de aanmaak van speeksel (wel kan het bij beschadigd slijmvlies in de mond pijnlijk zijn om zure voedingsmiddelen te eten);
• Neem bij iedere hap eten een slokje water;
• Goed kauwen op bijvoorbeeld (suikervrije) kauwgom, komkommer of stukjes wortel of zuigen op waterijs of pepermunt;
• Ga niet te snel over op vloeibare voeding, maar blijf kauwen om de speekselproductie te stimuleren;
• Doop uw eten in thee, melk of soep;
• Eet wat meer jus, saus en/of ragout bij het eten;
• Gebruik boter, room, crème fraîche of mayonaise om de voeding smeuïger te maken;
• Drink liever geen zure (sport)dranken, vruchtensappen of koolzuurhoudende frisdranken: bij te weinig speeksel is het gebit kwetsbaarder voor slijtage van het glazuur (drink eventueel met een rietje en eindig de maaltijd niet met fruit maar met calciumrijke producten, zoals melk of kaas);
• Verzorg uw mond en gebit goed: zie ook de tips hierboven.

Met vragen kunt u altijd terecht bij uw internist-oncoloog, oncologieverpleegkundige of verpleegkundig specialist oncologie. Dit kan via de poli Kaakchirurgie en Mondziekten.

Klachten

• Als er te weinig rode bloedcellen worden aangemaakt, krijgt u bloedarmoede. U herkent bloedarmoede aan vermoeidheid, kortademigheid, hartkloppingen, bleek zien en duizeligheid. Hier is weinig aan te doen, ook niet met drankjes of supplementen die ijzer bevatten. Bespreek het met uw arts. Soms is een bloedtransfusie nodig.
• Als er te weinig witte bloedcellen zijn, heeft u een verhoogde kans op infecties. Het aantal witte bloedlichaampjes in uw bloed is op de helft van de kuur het laagst. De kans op koorts en infectie is dan het grootst. Neem bij koorts vanaf 38,5 ºC en koude rillingen direct contact op met de oncologieverpleegkundige. Mijd plaatsen waar veel mensen bij elkaar komen.
• Bloedplaatjes zijn belangrijk voor de stolling van het bloed. Als er te weinig bloedplaatjes worden aangemaakt, heeft u een verhoogde kans op blauwe plekken, bloedneuzen, bloedende aambeien, bloedend tandvlees. Ook blijven wondjes lang bloeden. Krijg u spontaan blauwe plekken en/of bloedneuzen en/of heeft u bloed bij het plassen? Neem dan contact op met uw verpleegkundig specialist oncologie of oncologieverpleegkundige.

Klachten bij vrouwen

Veel vormen van chemotherapie zorgen dat de eierstokken tijdelijk of permanent worden uitgeschakeld, waardoor er minder vrouwelijke hormonen aangemaakt worden. De menstruatie kan uitblijven, waardoor u vervroegd in de overgang komt. Verschijnselen die daarbij horen zijn: droge vagina en minder zin in seks. Heeft u toch zin in seks, maar is uw vagina droog? Dan kunt u een glijmiddel (zonder hormonen) gebruiken, bijvoorbeeld Sensilube®, Bodygliss®, Replens® of Vagisan vocht crème. De middelen zijn verkrijgbaar bij de drogist en apotheek. Regelmatig seks hebben kan ook helpen tegen een droge vagina.

Klachten bij mannen

Mannen kunnen door chemotherapie soms moeilijker een erectie krijgen. Ook kan de zaadproductie minder worden, of helemaal stoppen. Sperma kan er wat wateriger uitzien.

Bespreek eventuele vragen of problemen gerust met uw verpleegkundig specialist of oncologieverpleegkundige.

Tips bij opvliegers

Misschien heeft u iets aan deze tips:

• Gebruik geen aanvullende middelen met fyto-oestogenen tegen opvliegers;
• Gebruik minder of geen alcohol, koffie en/of gekruid eten;
• Draag laagjes kleding: u kunt dan iets uittrekken;
• Zorg voor een koele slaapkamer.

Gesprek

Bespreek eventuele menstruatie- en/of overgangsklachten gerust met uw internist-oncoloog of verpleegkundig specialist.

Tips bij vermoeidheid

Misschien heeft u iets aan de volgende adviezen:

• Probeer uw conditie op peil te houden door regelmatig te bewegen: zelf of in georganiseerd verband. Bij voorkeur elke dag een half uur. Zie voor meer informatie Bewegen tijdens chemotherapie. U wordt dan tijdens de behandeling minder snel moe en vermoeidheid verdwijnt ook sneller. U kunt eventueel deelnemen aan een speciaal programma voor sportief bewegen tijdens een behandeling voor kanker. Ook het St. Antonius Kankercentrum heeft een speciaal beweegprogramma. Uw internist-oncoloog of verpleegkundig specialist vertelt u hier graag meer over. Revalidatie is altijd zinvol. Ook als u niet meer kunt genezen;
• Verdeel uw energie over de dag. Uw energie is kostbaar, ga er zorgvuldig mee om;
• Bouw regelmatig rustperiodes in en houd een dagboekje bij. U krijgt dan inzicht in welke periodes u de meeste energie heeft. U kunt hiervoor ook de ‘Untire-app’ gebruiken. Deze app geeft u inzicht in het ontstaan van vermoeidheid en tips om de cirkel van vermoeidheid te doorbreken. De Untire app vindt u in de Playstore en Apple App Store;
• Laat uw omgeving weten dat u vermoeidheidsklachten heeft. Praat erover zodat het voor anderen duidelijk en zichtbaar wordt. Wees duidelijk in wat u wel en niet kunt/wilt doen;
• Vraag anderen om taken van u over te nemen. U kunt uw energie dan aan belangrijke of prettige zaken besteden;
• Zorg voor genoeg afleiding om de vermoeidheid even te vergeten;
• Doe ontspannende, leuk dingen;
• Zorg dat u voldoende slaapt;
• Zorg dat u genoeg, gezond en gevarieerd eet;
• Drink zo’n 1,5 tot 2 liter per dag (10-15 glazen).