App halveert sterfte na operatie alvleesklier

Het operatief verwijderen van de alvleesklier is een ingewikkelde procedure. Vooral mensen met alvleesklierkanker krijgen deze operatie, om de tumor zo goed mogelijk weg te nemen. Jaarlijks voeren Nederlandse chirurgen zo’n 1000 alvleesklieroperaties uit, verdeeld over 16 ziekenhuizen. Dat gebeurt binnen het samenwerkingsverband van de Dutch Pancreatic Cancer Group (DPCG). Na de operatie krijgt ongeveer 1 op de 3 patiënten te maken met complicaties. De meest voorkomende is het lekken van vocht uit het operatiegebied in de buikholte. Dat kan ernstige gevolgen hebben, zoals bloedvergiftiging (sepsis), inwendige bloedingen en zelfs vroegtijdig overlijden.

Zo snel mogelijk ingrijpen bij complicaties na de operatie

Meestal behandelen artsen deze complicaties pas als een patiënt er daadwerkelijk last van krijgt. De onderzoekers van deze studie wilden een nieuwe aanpak uittesten: of het eerder behandelen van complicaties – voordat een patiënt er echt ziek van wordt – tot minder ernstige gevolgen zou leiden. “Bij problemen na de operatie willen we zo snel mogelijk kunnen ingrijpen. Dat kunnen we doen door complicaties vroegtijdig vast te stellen en te behandelen,” aldus Hjalmar van Santvoort, hoofdonderzoeker van deze studie namens de Dutch Pancreatic Cancer Group (DPCG). Van Santvoort is hoogleraar in het UMC Utrecht en alvleesklierchirurg bij het Regionaal Academisch Kankercentrum Utrecht (RAKU), werkzaam in het St. Antonius Ziekenhuis Utrecht/Nieuwegein en in het UMC Utrecht.

App geeft advies voor verder onderzoek of behandeling

Hiervoor ontwikkelde het studieteam een app waarmee artsen en verpleegkundigen de patiënt in de dagen na de operatie monitoren. In de app voeren de zorgverleners waardes in die uit de dagelijkse postoperatieve evaluatie komen, zoals de hartslag, bloeddruk, vochtafvoer uit het operatiegebied en het aantal witte bloedcellen. 
Deze gegevens noteren de zorgverleners normaliter in het elektronisch patiëntendossier (EPD). Daar staat de informatie opgeslagen, maar het EPD geeft geen advies wat te doen als er een complicatie dreigt. De app geeft dat wel: op basis van de ingevoerde waardes krijgt de zorgverlener een advies voor aanvullend onderzoek of behandeling, om ernstige problemen te voorkomen. Zo geeft de app aan of antibiotica nodig is, of de arts een extra CT-scan van de buik moet aanvragen, wanneer de drains (slangetjes die vocht afvoeren) eruit kunnen en wanneer extra drains nodig zijn. Het algoritme van de app is gemaakt op basis van diverse internationale wetenschappelijke studies die het onderzoeksteam daarvoor speciaal uitvoerde. De ontwikkeling ervan heeft een aantal jaar geduurd. 

Onderzoek laat meerwaarde van de app zien

In alle 16 Nederlandse ziekenhuizen waar chirurgen alvleesklieroperaties uitvoeren, werd het gebruik van de app onderzocht. Het onderzoek liep bijna 2 jaar met ruim 1700 patiënten. Het belangrijkste resultaten: door het gebruik van de app sterven de helft minder patiënten als gevolg van de operatie en komen levensbedreigende complicaties een stuk minder voor. 
Zonder gebruik van de app kreeg 14% van de patiënten last van levensbedreigende complicaties zoals bloedingen en orgaanfalen waarvoor een IC-opname nodig is. Met de app was dat slechts 8%. De kans op overlijden na deze complexe ingreep zonder gebruik van de app was 5%. Met de app is dat teruggebracht tot 2.7%. 

Jasmijn Smits, arts-onderzoeker, zegt over de resultaten: “We hadden verwacht dat deze manier van werken effect zou hebben op de complicaties, maar dat het effect op de sterfte zo groot zou zijn, is boven verwachting. Het onderzoek heeft aangetoond dat het eerder signaleren van mogelijke complicaties, zodat je daarop kunt handelen, de kans op overlijden halveert. Een hele waardevolle uitkomst voor zorgverleners en vooral voor de groep patiënten die doorgaans helaas al een beperkte levensverwachting heeft.”

De app gebruiken op de werkvloer

Henriëtte de Groot en Mariska Hoogendoorn-de Ruiter zijn allebei verpleegkundig specialist in het St. Antonius en zorgen voor patiënten met een alvleesklieroperatie. “De app is heel gemakkelijk in gebruik. Het invullen ervan kost je maar een minuutje en helpt enorm om goede zorg aan patiënten te leveren,” aldus Henriëtte. Mariska vult haar aan: “De patiënten hebben ons laten weten dat ook zij dit als prettig ervaren. Zo weten ze zeker dat ze heel goed in de gaten worden gehouden. Dat stelt ze gerust, zeker na zo’n intensieve behandeling.”

Nu met deze studie de meerwaarde is bewezen, adviseert de DPCG het gebruik van de app in de patiëntenzorg na de alvleesklieroperatie. De app Pancreatic Surgery is voor alle zorgverleners gratis beschikbaar in de appstores van Apple en Android en is in het Engels, dus ook internationaal te gebruiken. 

Doorontwikkeling van de app

Met de klinische data die in de dagelijkse praktijk beschikbaar komt, wil het onderzoeksteam de app verder optimaliseren. Daarnaast zien de onderzoekers mogelijkheden om het algoritme zo aan te passen dat de app ook geschikt wordt voor andere ingewikkelde procedures met een grote kans op complicaties. Bijvoorbeeld operaties aan de endeldarm, slokdarm en de lever. Daarmee lopen ook die patiënten in de toekomst een kleiner risico op overlijden.

Meer informatie

Dit onderzoek werd financieel mede mogelijk gemaakt door KWF Kankerbestrijding en het Alexandre Suerman stipendium van het UMC Utrecht. De DPCG ontvangt financiering van het Deltaplan Alvleesklierkanker. Dit is een landelijk samenwerkingsverband voor wetenschappelijk onderzoek naar alvleesklierkanker.

Handige links

• Wetenschappelijk artikel over dit onderzoek in The Lancet
• RAKU: Regionaal Academisch Kankercentrum Utrecht
• Landelijke werkgroep alvleesklierkanker: Dutch Pancreatic Cancer Group (DPCG)
• Deltaplan alvleesklierkanker
• ‘Tegen de wind in’ – lees het ervaringsverhaal van Arja die alvleesklierkanker kreeg    

In de media

• Hjalmar van Santvoort vertelt in een interview op NPO Radio 1 meer over de app