Pacemaker

Een pacemaker is bedoeld voor mensen die klachten hebben als gevolg van een te trage hartslag door prikkel- of geleidingstoornissen van het hart veroorzaakt door een niet goed werkende sinus- of AV knoop. Patiënten met een te trage hartslag kunnen last hebben van:

• vermoeidheid;
• kortademigheid;
• duizeligheid;
• flauwvallen; en/of
• een verminderd inspanningsvermogen.

Deze klachten kunnen opgelost worden met een pacemaker. Het kan voorkomen dat patiënten (nog) geen last hebben van klachten, maar waarbij een pacemaker toch (uit voorzorg) wordt geadviseerd.

Het kan ook zijn dat er geen sprake is van een te traag hartritme, maar van het zogeheten pompfalen of hartfalen. Bij deze patiënten pompt het hart te weinig bloed rond doordat met name de linker hartkamer niet gelijkmatig samentrekt. In dat geval kan de 'biventriculaire pacemaker' uitkomst bieden. Deze pacemaker zorgt voor een meer gelijktijdige samentrekking van de linker hartkamer.

• 1-kamer pacemaker: deze heeft 1 elektrode in de rechterboezem of in de rechterkamer en kan daar het hartritme zien en, als dat nodig is, stimuleren.
• 2-kamer pacemaker: deze heeft 1 elektrode in de rechterboezem en 1 in de rechterkamer en kan in beiden het ritme zien en, als dat nodig is, stimuleren.
• Biventriculaire pacemaker (CRT-P): Bij deze pacemaker liggen er elektrodes in de rechter boezem, de rechterkamer en ter hoogte van de linkerkamer. Deze pacemaker is bedoeld voor patiënten met hartfalen waarbij de linker hartkamer niet gelijkmatig  samentrekt. De pacemaker stimuleert de beide hartkamers tegelijk zodat het hart weer meer gelijktijdig samentrekt en meer bloed naar het lichaam kan pompen. Daarnaast kan deze pacemaker het hart stimuleren bij een te trage hartslag.
• Draadloze pacemaker: deze pacemaker is een capsule, heeft geen draden en wordt in zijn geheel in de rechterkamer geplaatst. Met weerhaakjes klemt het apparaatje vast in de wand van de kamer.

Uw cardioloog bekijkt samen met u welke pacemaker het meest geschikt voor u is. Dit hangt af van de plek waar de prikkel- of geleidingsstoornis zit en welk gedeelte van het hart gestimuleerd moet worden met elektrische prikkels.

De implantatie van de pacemaker vindt meestal plaats op de hartkatheterisatiekamer, onder plaatselijke verdoving. Maar soms gebeurt dit op de operatiekamer onder algehele narcose.

• Op de behandeltafel wordt u aangesloten aan registratieapparatuur, zodat wij u goed in de gaten kunnen houden.
• Het gebied waar de pacemaker wordt geïmplanteerd, wordt schoongemaakt en u wordt afgedekt met een steriele doek.
• De arts brengt de draden (leads) in via de sleutelbeenader en schuift ze door naar de juiste plek in het hart. Aan het uiteinde van de draden zit een heel klein schroefdraadje waarmee de draden in de hartwand gedraaid worden.
• Daarnaast worden de draden ter hoogte van de borst met hechtingen vastgelegd. In de weken na de ingreep maakt het lichaam bindweefsel aan waarmee de draden verder vast komen te liggen.
• De pacemaker wordt meestal links voor op de borst geplaatst in een zogenaamde pocket (zakje). Dat is een ruimte onder het vetweefsel van de huid waar de pacemaker in past. Hiervoor maakt de arts eerst een snee in de huid van ongeveer 5 tot 10 centimeter en daarna wordt de pocket gemaakt. Ondanks de verdoving, kan het maken van de pocket een vervelend gevoel geven.
• Na het plaatsen van de draden en de pacemaker wordt de huid gesloten met oplosbare hechtingen. De wond wordt afgedekt met een pleister en een drukverband.

Het is belangrijk dat u tijdens de ingreep stil blijft liggen. U kunt wel praten met de medewerkers en de arts die op de behandelkamer aanwezig zijn en in geval van ongemak met hen overleggen.

Duur behandeling

 Het implanteren van de pacemaker duurt meestal tussen de 1 tot 2 uur maar kan ook uitlopen tot 3 uur. De duur van de implantatie hangt af van het aantal draden dat de arts plaatst.

De implantatie van de draadloze pacemaker vindt plaats op de hartkatheterisatiekamer onder plaatselijke verdoving.

• Op de behandeltafel wordt u aangesloten aan registratieapparatuur, zodat wij u goed in de gaten kunnen houden.
• Het gebied waar de pacemaker wordt ingebracht (de lies) wordt schoongemaakt en u wordt afgedekt met een steriele doek.
• De arts brengt in de rechter liesader een katheter in en schuift deze naar de rechterkamer van het hart.
• Via de katheter wordt de pacemaker in de rechterkamer geplaatst en vastgemaakt aan de hartwand.
• Na het plaatsen van de pacemaker wordt de katheter verwijderd en de huid gesloten met oplosbare hechtingen.
• De wond wordt afgedekt met een pleister en een drukverband.
• De bedrust (na de operatie) is meestal 8 uur.

Het is belangrijk dat u tijdens de ingreep stil blijft liggen. U kunt wel praten met de medewerkers en de arts die op de behandelkamer aanwezig zijn en in geval van ongemak met hen overleggen.

Duur behandeling

Het implanteren van de pacemaker duurt tussen de 1 tot 2 uur.

Patiëntveiligheid staat bij ons voorop. Daarom controleren wij vooraf extra of u werkelijk de patiënt bent die we denken dat u bent. Dit heet een time-outprocedure. Wij vragen u naar uw naam en geboortedatum, naar een eventuele overgevoeligheid (allergie), voor welke ingreep u komt en of u begrepen heeft hoe we die gaan uitvoeren.

Na de behandeling bespreekt de cardioloog of verpleegkundig specialist met u of de behandeling gelukt is en of de pacemaker goed werkt. Voordat u met ontslag gaat, wordt er nog een röntgenfoto gemaakt om de ligging van de pacemaker en mogelijke draden te bepalen.

De hechtingen waarmee de wond gehecht is, lossen vanzelf op. Wondcontrole is om die reden niet nodig, tenzij u zelf merkt dat er problemen zijn met de wond (zie risico’s en complicaties). In dat geval neemt u contact op met het Hartcentrum via T 088 320 11 00 of buiten kantooruren (en alleen in geval van spoed) met de Eerste Harthulp via T 088 320 22 67.

Het drukverband mag de volgende dag verwijderd worden. U krijgt een douchepleister mee waarmee de wond 3 dagen droog gehouden kan worden.

2 maanden na implantatie wordt de pacemaker gecontroleerd door de hartstimulatiespecialisten van de afdeling Cardiomeettechniek (CMT). Daarna wordt de pacemaker 1 keer per jaar gecontroleerd. Tijdens de controle wordt gekeken naar de pacemakerfunctie, batterij, draden, instellingen en het bestaan van hartritmestoornissen.

Meestal verloopt het implanteren van een pacemaker zonder problemen.

Neem bij onderstaande gevallen contact met ons op:

• Bij herhaaldelijke aanvallen van duizeligheid of flauwvallen.
• Bij voortdurende of zich herhalende periodes van hikken (vooral als u een biventriculaire pacemaker heeft).
• Bij een mogelijk ontstoken wond. U herkent dit aan 1 of meerdere van de onderstaande kenmerken:
  • roodheid
  • zwelling
  • erge of voortdurende pijn
  • meer dan 38 graden koorts
  • bloed, vocht of pus uit de wond

Mogelijke complicaties op korte termijn:

• Wondpijn. Dit is normaal na een implantatie en neemt na enkele dagen af. U kunt hier, als dat nodig is, paracetamol voor gebruiken (3 tot 4 keer per dag, 500 tot 1000 milligram).
• Een onderhuidse bloeduitstorting. Deze geneest meestal spontaan.
• Een oppervlakkige irritatie of ontsteking van de wondrand. Deze geneest meestal vanzelf.
• Klaplong. Door het raken van de longtop bij het aanprikken van de ader onder het sleutelbeen kan een klaplong ontstaan. Een klaplong geneest vaak spontaan. Maar soms is de klaplong groter en is een behandeling door de longarts nodig. De longarts brengt dan een slangetje (drain) in. U blijft dan langer in het ziekenhuis.
• Perforatie van de hartwand. Door de perforatie kan een grotere hoeveelheid bloed in het hartzakje komen, waardoor dit weggehaald moet worden. Als de hoeveelheid minder groot is, kan het bloed ook spontaan verdwijnen.
• Een uitgebreidere ontsteking (infectie) rond de pacemaker.
• Prikkeling van het middenrif (de spier tussen borst en buikholte). Met name bij biventriculaire pacemakers kan het weleens voorkomen dat het diafragma ongewenst wordt gestimuleerd, dit ervaren mensen vaak als hikken. Dit kan meestal verholpen worden door de pacemaker anders in te stellen.

Mogelijke complicaties op lange termijn

Ook op langere termijn kunnen complicaties optreden:

• Een ontsteking. Er is een klein risico op ontsteking door een (huid)bacterie. Omdat de pacemaker lichaamsvreemd materiaal is, gaat zo'n ontsteking ook na een behandeling met antibiotica vaak niet over. In dat geval is het nodig de pacemaker en de elektroden te verwijderen. Ontstekingen kunnen kort na de implantatie ontstaan, maar ook pas na jaren.
• Een kapotte draad of pacemaker. Soms kan er een draad (lead) kapot gaan of zich verplaatsen. Dit wordt meestal tijdens een controle van de pacemaker ontdekt. De elektrode wordt dan herplaatst of vervangen. Ook kan blijken dat de batterij van de pacemaker sneller leeg raakt. De kans is hierop is heel klein.
• Frozen shoulder. Als uw schouder na een operatie te weinig beweegt, kan het zijn dat het kapsel van de schouder vast gaat zitten. Het is daarom belangrijk dagelijks oefeningen te doen. Dit staat ook in de leefregels die u bij uw ontslag meekrijgt.
• Trombose-arm. Dit is een vernauwing of afsluiting (bloedstolsel) van de ader waardoor de elektroden zijn ingebracht. Dit is niet gevaarlijk. Een eventuele bijkomende longembolie is zeldzaam en kan wel gevaarlijk zijn. Uw arm kan pijnlijk opzwellen en rood of paars verkleuren. Na behandeling met bloedverdunnende medicijnen en/of een steunkous nemen de klachten vaak af. Andere aderen kunnen de functie van de afgesloten ader overnemen. 

Het herstel na een pacemakerimplantatie verloopt meestal zonder problemen. U kunt de meeste activiteiten 6 weken na de ingreep weer rustig aan oppakken.

• Voor een goed herstel van de wond is het belangrijk dat u de eerste 2 weken na de ingreep rustig aan doet.
• Verder is het nodig dat u de eerste 2 maanden na de ingreep extra voorzichtig bent met de arm aan de kant waar de pacemaker is ingebracht. De elektroden moeten nog vastgroeien aan het omliggende weefsel, zodat ze niet meer kunnen verschuiven.

Bij uw ontslag uit het ziekenhuis krijgt u leefregels mee. Hierop staat precies wat u de eerste periode na de behandeling wel en niet mag:

• U mag uw arm aan de kant waar de pacemaker is ingebracht, niet boven schouderhoogte of achter uw lichaam bewegen. Begin bij het aantrekken van kleding daarom altijd aan de kant waar de pacemaker is ingebracht.
• U mag niet te zwaar tillen, zoals boodschappen of kinderen.
• Wees extra voorzichtig met rekken, strekken en activiteiten die extra kracht vragen, zoals stofzuigen of ramen lappen.
• Vermijd knellende kledingstukken op de wond, zoals bh-bandjes of bretels.
• Na de ingreep mag u weer wandelen, bouw dit rustig op.
• U kunt de eerste 2 maanden beter niet fietsen, vanwege de kans dat u plotseling moet uitwijken en valt.
• Na 2 maanden mag u weer fietsen en kunt u langzaam beginnen met sporten waar u de arm bij gebruikt.
• Doe oefeningen die uw schouder in beweging houden. Zo voorkomt u dat u schouderklachten (frozen shoulder) krijgt:
  • Slinger-oefening
  • Draai-oefening
  • Zijwaarts heffen tot schouderhoogte.

Heeft u vragen over de leefregels? Stel ze dan gerust aan uw cardioloog.

Heeft u na uw ontslag dringende vragen? Neem dan gerust contact met ons op.

• Tijdens kantooruren kunt u contact opnemen met het Hartcentrum via T 088 320 11 00.
• Buiten kantooruren (in geval van spoed) kunt u contact opnemen met de Eerste Harthulp via T 088 320 22 67.

Ook kunt u contact opnemen met de ICD/pacemaker verpleegkundige via T 088 320 06 53 (iedere woensdag van 13:00 tot 14:00 uur) of via email icd-azn@antoniusziekenhuis.nl.